Procedura eKonferencës për gjuhët IE  e mbajtur nëUniversitetin e Kalifornisë,

Los Anxhelos, 25-27prill, 1963, ed. Nga Henrik Birnbaum dhe Jaan Puhvel

1. Është në modë qënë konferenca  të dilet pa  asnjë pohim të qartë, as pozitive e asnegativ,  por më tepër me një deklaratëtë të gjitha vështirësive të shumta. Ndërsa unë nuk kam aspak shije për modëmbi këtë fushë, si në asnjë tjetër.

Nganjëherë  na duket tepër e vështirë  që të thuhën përfundimisht e me siguritiparet e gjuhës IE ose  gënjeshtrat  shqiptare, edhe më vështir është  për ti identifikuar qartë dhe për ti caktuarnë një marrëdhënie të kufizuar të inovacionit të përbashkët.

Kjo nuk do të thotëse gjërat që i kanë vënë si G. Meyer, kjo është shumë e njohur, ka mjaft material të mirë indo-evropian në shqip,por shpesh është i paqartë dhe e përfaqësuar nga një numër i vogël të shembujvepër çdo veprim dhe kombinim .

Për më tepër, unë nukjam ende në një pozicion për të thënë atë që unë shpresoj se do të jetë emundur të thuhët kur materialet dialektore nga shumica e rretheve të  janë analizuar dhe krahasuar. Kjo vlenveçanërisht për foljet.

Ka edhe të panjohuratë fundit që janë të rëndësishme për pyetjen totale në të cilën unë nuk  i informuar në mënyrë adekuate për të mbajturnjë mendim të duhur: thrakaset, me materiale marramendëse -ev-, ështëshembull i dukshëm këtu.

2. Ka mënyra kusubjekti ynë ka qenë i sintetizuar në të kaluarën dhe lehtësojnë detyrën tonëdisi:

N. Jokl (Eberts Reallexikonder Vorgeschichte; në artikullin  "Albaner," "Illyrier," dhe"Thraker")- i jep një shqyrtim të vetëm; por ai  megjithatë nuk pep pikëvështrimin e tij.

 W. Porzig ( DieGliederung des indogermanischen Sprachgebiets [Heidelberg, 1954])-jepnjë përmbledhje të drejtë dhe në mënyrë të plotë, por ai nuk ka mendime tëmprehta vendimtare.

Për më tepër, aiishte me krejt pak  veprimtari së fundi,për një fushë të tillë të vogël, dhe jam munduar ta analizoj  e plotsoj nëse mundem. Kështu që unë shpresojpër të arritur një shkallë të drejtë të tërësisë në raportim, edhe se, në tënjëjtën kohë permes disa nga paragjykimet e mia që tregohen terthorazi.

. 3 Kur e shikojmë nëterren hapsiren që mbulon, duket se subjekti ynë ndahet  natyrisht në tri pjesë:

Pozita gjeografike eshqiptarëve në Ballkan, vendi dhe marrëdhëniet e ilirve, trakeve, dhe pjestarvetë tyre dhe lidhjet gjenetike të shqiptarëve në nëngrupet IE simotra të saj.

Këto simotra,pjesërishtë ndeshen në fusha tepër të veçanta të ekspertizës:

 "Gjuhësi Ballkanike"; letërsiklasike, filologji dhe epigrafi, dhe studimet Indo-evropiane në kuptimintradicional.

Askush nuk mund tëjetë po aq i aftë në të gjitha.

4. Në pyetjenrreth vendndodhjes më të hershme të shqiptarëve, ka një përmbledhje tëmirë dhe grumbulluar me  referenca nga A.Rosetti, Istoria romîne limbii. II. Bakanice Limbile 341-44 (Bucure ti, 1962).

Rosetti, megjithatë,gabimisht përsërit mitin se, "disa dialekte  të tosknishtes  tregojn karakteristikat e gegnishtes, duketreguar, gjoja se për një ndarje më të vonshme të dialekteve.

 Isoglosat, kjo është e qartë në të gjithadialektet, e kam studiuar, te cilat permbajne pothuajse të gjitha llojet emundshme.

Ato duhet të jenërelativisht të vjetra që datojnë në mijëvjeçarin e parë post-romake. Si njësupozim duket e mundshme që kjo isogloss pasqyron një përhapje të zonës sëfjalës, pas vendosjes së shqiptarëve afërsisht në vendndodhjen e tyreaktuale.

Në këtë kontekstështë e mundur për të gjetur pothuajse çdo mendim.

Shumë janë dakord seshqipes i mungon një terminologji e vjetër detare, por D. Deev ( Charakteristikder Sprache thrakischen 113 [Sofje 1952]) mendon se ata e kanë pasur  por e kanë humbur atë!

Më shumë pozitivisht,mund të thuhet se,  mungesa e thjeshtë efjalorit të trashëguar detar nuk mund të provojë asgjë.

Kohët e fundit,megjithatë, E. Çabej ( Congresso VII intemacionale discienze onomastiche , 4-8 Aprile 1961 248-249) ka argumentuar përpraninë e vertetë detare, por e pamjaftueshme deri tani i disa termave tëvjetra të ruajtura.

Por mua më duken  se këto janë për pjesën më të madhe jobindësenë vetvete:

 =-det-='detit'= (lidhje me 'thellësi') mund ti referohet  ujit të thellë, -Va='vendzbarkimi', mat='plazh' valë= dallg, =Vala' mund teaplikohet tek organet e ndryshme të ujit.

Një fjalë si -Gryke='ngushtic "është një metaforë e lehtë =(' fyt ');

 ani (: një (ë) =

'anije') dhe disa emra tëpjesëve të anijes ( Balle= 'ballin', pëlhurë=vela='lundrim', =shul ='direk' ,= luga= "timon",i përkasin me Luge= 'kupë') janë gjithashtu të kuptueshme lehtë si metafora;likurishtë " (krh. likurë 'lëkurë') dhe shumë emratë tjerë, shpesh komponime mjaft transparente (f. 249), janë përshkruese dhe mesa duket mund të ketë lindur në përdorimet e tyre të vulosura në pothuajse çdokohë.

 Fjala ngjalë ="ngjalë"*=engella" , edhe në qoftë se e lidhur si duhet me fjalen ilire 'Eggelane, nuk presupozon domosdoshmërisht lidhje me detin.

Kështu, ne ende namungon një trup i demonstruar i morphemes amtare detare,që s'kanë lidhje morfologjike ose semantike me tjera gjuhë për të bërëtransferimin e mundur. Për një argument të tillë, vetëm forma të izoluara do tëjenë bindëse.

Edhe historia ekohëve të fundit është e diskutueshme: emri Shqiptar shfaqet së pari nëshekullin e katërmbëdhjetë.

Albi  hynë në një dokument Angevin të vitit1330, sipas Ptolemeut, në shekullin e dytëAlbanoi  kanë jetuar rreth Albanopolit (Krujë), kuidentiteti etnik është i regjistruar në kohën moderne.

Enklavat e Italisëdhe Greqisë, në masën që ata përdorin një emër tradicional, e përdorin këtëterm: arbresh (p.sh., Vaccarizzo Albanese), arbëríshtenë (Greqi).

Të dhënat e mëhershmejanë tê perseritura me referenca nga,  H.Bariç Lingvisticke studije (Sarajevë, 1954;. Abbr LS ), dhe Hymje në historínëe gjuhës shqipe 7 (Prishtinë, 1955,. Abbr Hymje ;. = trans IstorijaArbana KOG Jesika 30 [Sarajevë, 1959]).

Çështja e emrave siElbasan, Arbëni, Albanopolis, Shqipëtar, Shqipeëri diskutohet gjerë e gjatë,por disi e pa mbrrijshme, te Dh. S. Shuteriqi, Buletini për shkencat Shoqerore1956:3.189-224 (abbr. BShkSh) dhe Buletini i Universiteiit Shtetëror,  Tiranës 1958:3.45-70 (abbr. BUShT ).

Është e qartë se nëMesjetë shqiptarët janë zgjeruar më larg në veri (Jokl, albaner § 2), se kaargumente bindëse të cilat kanë qenë të shtyër deri në bregdetin e Adriatikut - Fakti qëScodra='Shkodra' ( Shkodër ) tregon një zhvillim jo-shqiptar (shih  6 më poshtë), se nuk e ka të demonstruarfjalorin e vjetër detare (shih më lart), dhe se ka pak huazime tëGreqisë antike  (Jokl, albaner  5, por shih 5 më poshtë), dhe se ka argumentenë favor të Dardanisë së vjetër: Ni= < Naíssos, me zhvilliminsi në pyll "pyll" pëýll

Pa dyshim, shumë ngaargumentet janë negative që do të trajtohen më poshtë.

Në një seristudimesh, G. Reichenkron ka përpunuar kohët e fundit në korrespondencën  shqiptare-rumune, që e ka sjellë edhenë armenisht. Ky argument i fundit nuk është i ri, pasi që është së pari ivendosur me forcë përcaktuara nga H. Pedersen ( KZ 1900:36.340-341). Aspektetpërkatëse të Reichenkron do të diskutohet më poshtë, por puna e tij  në thelb nuk ndryshon gjendjen e huamarrjessiç është e kuptuar.

S. Pucariu (trans.Die rumanische Sprache [Leipzig, 1943], nga i cili citim i është bërë këtu) shqyrtonkëto çështje në "Das autochthone Element" (f. 203-210) dhe nëdiskutimin e tij rreth trashëgimisë së përbashkët latine (f. 326-336).

Edhe pse ai merret mepamje të tjera (pp 336-338), ai i sheh (f. 205) elementet shqiptare-rumune sirrjedhin nga trakishtja, dhe mendon se ata kanë trashëguar (si substrat)në  gjuhën rumune, por huazua ngailirët,  paraardhës të shqiptarëve.

 Më i pasuri shtjellim i kësaj lënde gjer metani është nga Rosetti Istoria II 3 , i cili lavdërueshëm  trajton Ballkanin si një njësi historike. Përshqiptare-rumune e korrespondenca fonologjike janë të përcaktuara (f. 103-106),si dhe leksikor (f. 106-121), shumë nga këto janë shumë të njohura për të kanënevojë ilustrimet me shembuj këtu - në bruto, ata janë të qartë të e vërtetë,dhe në masë të madhe kuptuar mirë. Ata theksojnë në mënyrë solide për të (1)gjuhë amtare lokal, dhe (2) një dialekt të veçantë të latinisht.

G. Reichenkron (Romanistisches Jahrbuch 1960:11.19-22) rehearses shkurtimisht disa hipotezave,që kam përmbledhur këtu:

a) Jo e gjithëhuazimet shqiptare-rumune janë  huazuarnga shqipja në rumunishte, të cilët mund të jenë edhe nga Ilirët dheDaco-trakët si burime të hershme.

b) elemente"autoktone"  vrehen  në rumune vetëm në rregullin e pjesës ilire-trake-shqiptare,që shfaqet në pjesën e zhvillimit proto-Romakë.

c) Shumica ehuazimeve shqiptare-rumune vijnë prej huazimeve nga latinishtja vulgare(si prekursorë tërumunëve) në Dardani nga një substrat ilir.

Pastaj, ne supozojmë,para-rumunët  u zhvendosën  në veri të Danubit dhe u bashkuan me njëdialekt dako-Romakë, që përmbanin elemente trake  tregon edhe korrespondenca meArmenianët (gjoja një ndryshim të shëndoshë, dhe caktuara që trajtohennë Rom. JB. 9, për detaje , shih më poshtë).

d) Yield-et edako-Thrake rumune   <ie>q parabe ;   <ie> s +front V , dhe IE * k ; - f - <ie> p (> p ').</ie></ie></ie>

e) Nga mbetja efjalëve të pashpjegueshme, huazimet nga sllavët dhe hungaret llogaritenshumë.

f) Disa kreditë telashta greke duhet të mendojnë me të, edhe pse ai nuk do të presin rumun për tëmarrë hua me shumicë në zonat ku Romance tjetër nuk e bëri.

g) Ka edhe disa kredigjermanike. Prandaj, ne duhet ti përballojmë pesë komponente:IE,gjermanike, latine, greke, dake, sllave.

h) Ne duhet të jemitë përgatitur për situatën ku dy etyma pa lidhje bien fonetikishtë së bashku,por vazhdojnë me dy kuptime, të tilla si ofr. mont 'botë, mbi male' <mundum montem=""></mundum>, kjo mundësi shumë shpesh është anashkaluar.

Reichenkron sëarsyetimi ( . Rom Jb .. 1958:9.59-105, esp 59-62) në korrespondenca  tingllore shqiptaro-rumune shkojnë sivijon: korrespondencat e tilla mund të reflektojnëose:

(1) dako-trake të rumunishtësdhe  në ilirishte të cilat më vonë bëhën shqiptare, ose;

(2) nga Iliria  e cila që më pas bëhët shqiptare, përtë,  shëndrrohet në Gete- trake tërumunishtës.

 Në bazë të supozimit të një ndryshim të zërittrak  nga IE, e ngjashme me atë nëarmenishte, Reichenkron ndjek teorinë e Gamillscheg-ut se,  dialektet rumune (dmth., dardane dhe  nënato nën Danub) shkojnë  me gjuhën shqipenë reflekset e tyre të huazimeve, ndërsa dialektet  rumune të  Lindjes shkojnë mereflekse  tingllore thrakase dhe tëtregohen  të -zhvendosur.

Prandaj, refleksetkryesore të diagnostikes janë: IE. d , g, g ,  > kurse në Lindj të rumunishtës janë,  t, k, k ,  .

Në bazë të kësajteorie dako-trake, Reichenkron përpiqet të shpjegojëfjalë të ndryshme rumune, të vështira  qëpërfshijnë z , që disa prej të cilave mund të jenë të lidhura medisa fjalë shqipe.

Ai përpiqet tëshpjegoj disa fjalë rumune në -zg- si duke konsideruar  huazim fillimisht nga format trake me një * prefiks gh -,duke  i krahasuar disa zhvillime  armene.

Përpjekja e tij, tëcilën e konsideroj të pasuksesshme ose më mirëe të themi  e dyshimtë, e kam kritikua diku tjetër, të paktën për aq sa  dêsmia shqiptare shkon. Në çdo rast,argumenti i tij kryesor, i drejtë apo e gabuar, nuk është  e duhur kjo penges që patjetër ti përfundojmimendimet tona  mbi  gjuhën shqipe, se ajo me të vërtetë katë bëjë me natyrën e Daco-trakve dhe reflekset e saj të supozuara në gjuhënrumune.

Reichenkron argumenton dukepërsëritur disa herë  supozime në drejtimtë huazimeve në mënyë që;  huazimet  gjuhësore, sipas tij,  gjithmonë kanë lëvizur nga një strukturë më elartë sociologjike në një  struktur më tëulët.

Pa hyrë në fakultativndoshta  të pamundshëm të këtyreaspekteve të kulturave në fjalë (Dakët, Getes, dhe para-shqiptarët),e as në konceptin antropologjike jo të qartë të barazisë dhe superioritetit tëkulturave, ia vlen të përmendet se,  nërastin e kulturave ne e dimë shumë  porne mund të supozojmë paraprakisht  krejtpak,  se, nga cila anë këto kategorihuazimesh të shumta  kanë lëvizë ?

Në rrjedhën ediskutimit  shtrungë= 'ahurpër mjeljen e kafshëve ", rumune "corde"=(gardhe) ,Reichenkron (. Rom. Jb 11,51-52) ka një excursus mbi Balltik dhe sllave nëvit / po - 'Art, pas-, Nach-'. Ky argument humbe fuqi kurkemi parasysh artikullin e E. Westh Neuhard-it në Scando-Slavica 1959:5.52-63,duke treguar se,  këto komponimet sllavejanë kalke mbi gjermane, të ndërtuara mbi një bazë të hollë trashëgimi sllavë,për më tepër, ato kalke duket se janë pasqyrime të mbështetura mbinjë  vendë burimi letrarë tëarsimuar  ose të  alfabetizuar pra,  kjo ndërhyrje kozmopolite e kulturës gjermane  nuk ka hyrë në kontakt në nivelin popullorepor vetem atë letrarë.

 Prandaj, ka pak gjasa për të parë një origjinëtë tillë në këtë drejtim të kulturës popullore rumune.

Sa për formatinteresante te Baltikut të sjella nga Reichenkron, dy lloje të shpjegimitduken  të mjaftojnë për shkatërrimine tyre si kalke,. Të hap Kushtet e farefisnisë duket si kalke tëqarta mbi përdorimin e themeluar  nëkohëra të hershme  sllave tëkëtij prefiksi ( pásynok).

 Komponimet e tjera të "afrimit"duken  përsëri të gjurmueshme përpërhapjen gjermane, sidomos kur merret parasysh se sa i fortë ishte ky ndikim,në mënyrë të veçantë në letoneze dhe në prusiane të Vjetër. Kështu madhësia ekufizuar e korpusit  të prusishtëssë  Vjetër  theksuar nga Reichenkron në lidhje melegalizimin relativisht të madh të kësaj karakteristike, i humbet vlera e sajprovuese.

Reichenkron vazhdonpër të nxitur një marrëdhënie të veçantë duke i përfshirë  trakët, sllavët dhe baltët, në bazë të njëprefiksi;  po/ / pa -ngaana tjetër  e lidh me të folmen evariante që përfshin gjuhën  postrumunesi (korde) dhe  pociump dhepozmóc .

 Me konsideratat e mësipërme, supozimi i njëmarrëdhënie të tillë të veçantë shpërbëhet në ajër. Duhet të theksohet, në drejtësi,që Reichenkron (f. 53), lejon mundësinë që format e dialektit -po/pa-mundtë vinte nga kontaktet e hershme serbe.

Argumenti iReichenkron më tej në (f. 52-53), duke i dhënë një alternativë  konvencionale (dmth., Joklit)  për Pariu "përrua",është, në mënyrë të pavarur e pyetjes së mësipërme, të dyshimta nënjë zgjidhje të ndryshme. Sipas Jokl,    Pariu=para-shqipe* per-r n - (> Shqippërrua, Perroni , cf latin. fr num > rumune frîuReichenkron sugjeron trake;) pa- (asimiluar në Pa-) + Latine +rivus > Riu'lumin'. Po aq e mundur, nëse dikush këmbëngul për njëalternativë  * per-r n -,është * p er-r vus .

5. Para se tëvazhdohet me të kaluarën  Ballkanit tëshkallëzuar, ka dy huazime të vjetra në gjuhën shqipe të cilat na çojnënë një perfundim të hollë por të vlefshëm.

Ajo ka qenë prejkohësh e njohur (që nga neni bazë A. Thumb, IF 1910:26.1-20) se huazimet elashta greke janë të rralla.

Para-shqiptjaishte  pothuajse krejt pak në kontakt tëngushtë me gjuhën greke në lashtësi.

Megjithatë, Çabejka argumentuar kohët e fundit (Congresso VII intemazianale di scienzeonomastiche 250-251) se,  këto  huazime greke nuk  e fshijnë  para-shqipën largë  nga territori grek, që është se,  ata përshtaten mirë në një vend të sotëm qëështë  Shqipëria e sotshme, në kontaktose me kolonistët dorike greke ose me dorianët e veri-perendimit.

Pikat e tij mbikarakterin Dorik të huazimeve  mesiguri  duken bindëse si: drapën, ToskDraper "drapër 'drapanonnë vend se drepanon ; kumbull ; = kok-kumhlon; brukë='Tamariske' < murikh=, thym="trumzë ; qumbra= qrumbh.

Tre të fundit (reflekset e së parës) riprodhohen  nëforma paralele edhe në kolonit  greke tëItalisë jugore (edhe pse natyra dorike e këtyre dialekteve është një tjetërdebat i famshëm!).

Por kjo ende nuk dotë na tregon saktësisht se ku ndodheshin dorianët me këtë rast tëkontaktit ?

Ka disa huazime  të lashta gjermanike: yndyrë'bashkëshorti', shkum= 'shkumë',tirq'pantallona' (Goth. þiu-brokis )duhët parë mirë. Bari ( LS 73-91) ka nxjerrur  disa detaje lidhur me këtë çështjen. Këtojanë prova mbështetëse, por pa i vendosur gjërat  më afër gjeografikisht.

Me sa duket  më në veri dhe lindje,  shqiptarët kishin shanset e tyre përkontakte për një kohë me gotët, por e gjithë çështja është epasigurt në ekstrem.

6. W. Cimochowski (BUShT 1958:3.37-48) i zhvendos shqiptarët shumë më pak se të tjerët: në maletpranë  Matit, në veri të Ni . Çabej(BUShT 1958:2.54-62) është edhe më pak i gatshëm për të parë ata të zhvendosur:në bazë të toponimeve, ai argumenton për një rajon bregdetar.

Veçanërisht për shkaktë qasjes relative të këtyre neneve, dhe për shkak se, tezat e tyre kanë qenëtë prirura për të qenë në sy të keq, vlen të diskutohet  edhe më gjatë. Cimochowski fillon dukeshqyrtuar, shkurtimisht dhe në mënyrë kritike, argumentet e Weigand-it (Balkan-Archiv 3,227-251) për një rrënjë  trake të gjuhës shqipe, dhe përnjë venlindje më të hershëme të vendndodhjes së saj:

a) Toponimet meorigjinë latine në Shqipëri tregojnë zhvillim fenologjik dalmat, jo shqiptar.

b) trashëgimi detardhe kushtet e peshkimit mungojnë në gjuhën shqipe. 

Këto faktejanë  dhe kuptohet lehtë, thotëCimochowski, pasi shqiptarët duhet të kenë vazhduar në zonat e thella kuRomakët nuk ishin  shuar plotësisht -kështu,  jo në ato zonat ku toponimet eorigjinës latine  ndieheshin  fortë. Shqiptarët do të kishin jetuar nëbrendësi  largë nga bregu  i detit, në male, por jo domosdoshmërisht përtej kufijve të Shqipërisë.

c) Disa fjalë, tëtilla si "maniferrë' ndahen me trake (manteia ). Por kjo mund të trgoje thjesht  se ka pasur kontakte, përveç, Trake-frigjianee  Brigje që   kanë jetuar pranë Durrësit. Për më tepër, Çabejmendon se,  edhe këto fjalë mund tëtregohen  të jenë ilire. Cimochowskivazhdon të theksoj (fq. 48) se karpë dhe burratjanë të ndarë në zonën italiane para-Romake, prandaj kjo korrespondenca epretenduar trake është zhvleftësuar.

d) Disa emra Thrakejanë shpjeguar gjoja se me ndihmën e shqiptarëve. Nga këto, vetëmDacia Maluensis (: mal ) është shpjeguar edhenë këtë mënyrë; Decebalus (: Balle)dhe Burebista ( burre + Bishtit ) janëme siguri të gabuara.

e) Toponimet shqiptaretë njohura nga antikiteti nuk tregojnë zhvillimin fenologjik shqiptar. Kjo nukduhet të jetë e habitshme, nga fundi i shekullit të dhjetë e tërë  Shqipëria jugore u muar nga bullgarët. Porkjo nuk do të thotë se nuk ka pasur shqiptarë kudo në Shqipëri.

f) huazimet e vjetranë rumunishte nga shqipja dhe zhvillimi i shqiptarve rumun të shperndarë ngapika latine ka një origjinë Lindore,  shqiptare nga pika Latine meorigjinëlindore. Por zakonet nomade  të Vllehëve dhe kulturës sëblegtorisë të shqiptarëve   nomad dot'i çoje ata  në kontakte  ndoshta në një kohë të gjatë në të kaluarën.Për më tepër, nëse shqiptarët mund të kenë patur kontakte në Veri-Lindje,  por ne ende nuk e dijmi saktësisht se,  ku ishte kjo vija iliro-thrakase,por dihet se Naissos (Ni ), është konsideruar nga shumë si territor ilir.

Nga këto vëzhgime Cimochowskiarrin në përfundimin se,  jugu iShqipërisë,  veriu rrethë Shkodrës dhebregu i detit Adriatik ishin të përjashtuara si territore shqiptare qysh  heret, por kjo nuk dëshmon se shqiptarëtishin në një marrëdhënie trakase.

Pastaj pason njëdiskutim i gjatë i dëshmive për një marrëdhënie të Ilirisë,  ku do të merret në pjesën më poshtë, pasi qëdo tëpërfundoje Cimochowski me Stadtmüller-in, se vëndbanimi i shqiptarëve ka qenë diku në afërsi tëMatit, që shtrihen në Veri. .

Pretendimi iÇabejit është edhe më i fortë se sa ai i Cimochowskit.

Ai së pari jep  një përshkrim praktik të historisë rrethvendbanimit të hershëm të shqiptarve në një mënyrë të përshtatshme: Shqiptarëtvijojnë të jetojnë në venbanimet e ilirve sipas: ( Thunmann, Hahn, Kreçmer,Ribezzo, La Piana, Sufflay, dhe Erdeljanovi ). Ilirët e romanizuar janë derdhurnë jug nga malet midis Dalmacisë dhe Danubit (pikpamje e Ireçek).

Në shekullin e tretëe të gjashtë, si nomadë, ata u zhvendosën në jug të Karpateve, sipas (Parvan, Puscariu, Capidan). te ardhur ngaPannonia sipas: (Procopovici, Philippide).

Shqiptarët dherumunët ishin në territorin trakë mes Nishit, Sofija, dhe Shkupit  sipas:( Weigand).

Shqiptarët ishin nëDardani ku takohen Ilirët e Trakët, dhe u zhvendosën  në Shqipëri në periudhën e vonë romake,sllavët erdhen dhe i gjeten në pellgun e Bojanës sipas (Jokl, Durham, Skok).

Nga malet e Ballkanitdhe Rodopeve  ata u zhvendosën  në Shqipëri përpara sllavëvesipas: (Bari ).

Ata ishin në fushat eMatit në Shqipërinë Veriore dhe u zgjëruan në jug në Mesjetë sipas: (Stadtmiiller).

Ky vend i funditështë shumë i ngushtë, sipas Çabej. Megjithatë, në Congresin eVII Internazionale 245, Çabej lidhet te lumi Mat (Vibius)për "mat"= 'bregu i lumit'.

Çabej thekson se, emrat efshatrave në Ballkan janë në përgjithësi të kohëve të vonshme me rregullime tëndryshueshme.

Për këtë arsye përstudimin  toponimeve të qyteteve dhelumejve  janë më të sakta.

Nëse do tikontrollojmi këta emra nga burimet antike, vertetojmi se shumica e atyre emrave të vjetër  ndjekin zhvillimin fonologjik shqiptar: Scardus> =Shar , pa metatezë, si nëScardona >= Skradin. Scodra > =Shkodër ,

Çabej vëren se, sk-> h - i përkiste para- Periudhes  Ballkanike, dhe krahason (VII CongressoInternazionale 244), për fonologji, emrin Shkamb < =scamnumdhe kulshedër=chersydrus .

Kurse( Rogame)është një sufiks i kohëve të fundit  eformuar nga:

=Amee Rege =, dhe për këtë arsye nuk ka problem për shkaktë  - g-së-.)

=Barbanna > =Bueneështë e rregullt, siç tregohet nga Jokl (IF 1932: 50.33 ff.), Slavia(1934-1935: ff. 13,286), Glotta(1936:25.121 =Lissus >= Lezh(krh.

=Lissa>=lisat , etj);

Çabej vë në dukje ( VIICongresso intemazionale 245) latinishtja është e rregullt, një deklaratë qe unëas nuk mund të pohoj as kontrolloj në këtë moment.

=Dyrrachium>= Durrës ,

=Isamnus>= Ishm ,

=Drivastum >=Drisht, siç pretendon Krahe, theks ilir .

=Shkum (b)î= Scampinus është i rregullt në dialektin qendroretë Shqipërisë, ku paratonet; -ë- > -u-dhe -mb- > -m- janë tëpritshme ( VII Congresso Internazionale 246).

=Aulwn > =Vlorë ndoshtamund të përfshijë një ndërmjetsim sllavë.

=Thyamis>= Çamëria, (parë nga Leake  në 1814, ështëpranuar nga Çabej, megjithatë, mund të presim -s-t -(-krh-. Lat  =Arachthos>= Arta  me saduket më mirë shpjegohet me shqipen se sa me greqishten, por, është e habitshmese, -kt- duhet të ishte -ft -apo -jt-  e jo -t -, nga ai nivelikohorë. por, =Ragusium= ( Ragusa ) është =Rush=*te Bogdani (1685).(Ruche=la ruche, sipas mendimit tim është i njëjti kuptim me;"Rovina" =Duba-Rovina= Germina e thellë, kur dihet se banorët eDubrovnikut të hershëm pasi u sulmuan nga sllavet ata gjeten strehim më tejbuzë detit në këtë Germinë të thellë që ngjan si një kosh bletësh ngalatinishtja ("Ruche"= hoje bletësh, pra në kuptimin e fjalës emri Ragus=spjegohet në dy gjuhë, =Ra=të ram, te zbritur, të zhvendosurit në=Gus-h=Gusha=fyti, gryka, ra n'gush=ra n'gusht, në një ngushticë,"kanë  ra si  n'grykë t'fytit" n'gusht=nguhtim, fyt,gryka, qafa, në një Germin,"rush" te ram si në hoje bletësh...)*(shtesa nga Kreksi)

Kështu, thotë Çabejse, bregdeti shqiptar ka mbetur që nga lashtësia.

Emrat e huajpërfaqësojnë disa shtresa të ndërhyrjes të mëvonshme, të cilat Weigand  ka dështuar për ti pastruar, dhe të trajtohenpa dallim, në bazë të Çabejt ( Internazionale VII Congresso 243).

Bari ( LS 25 ff.) i jepnjë llogari që është aq bindëse në anën tjetër të debatit, bazuar në punën ekujdesëshme të bërë nga Skok mbi toponimet e Ballkanit në raport meRomakët.

Ai e sheh shqipen tëndarë me trakishtën * kt > t (f. 26), por duhettheksuar se, siç do të shohim më tej sipas V. Georgievit te   "Trakët" ,por përjashton  lidhjen Daco-Miziane.Duke përdorur këtë simbiozë të njohur me para-rumunët dhe sipas  emrit të Nishit,  ,  KUP,në (f. 26), Bari i vendos shqiptarët në rajonin mes Dardanisë-Peonisë (f.27). Ai pastaj vazhdon të diskutojë në (f. 30-34) problemin e vendndodhjes sëpara-rumunëve mos ndoshta janë zhvendosur edhe më largë në veri të Danubit në atë kohë.

 Dihet kjo prej kohësh se ekzistojnë llojetë huazimeve latine në gjuhën shqipe.

Bari përcakton (LS27-28, dhe Godinjak, Balkanoloski Institut, Sarajevo 1,1-16 [1957], esp. 7-11)një kërkim për  një zgjidhje shumëbindëse për këtë akcentin latinë mes  -ct-dhe -cs- që i jep gjuhës shqipe -ft- , -p-f, si psh.

="luftë"  e "kofshë", e që përputhetme gjuhën rumune

="lupt"=luftëe

="coaps"=kofshë(shpatulla) , këto ndryshime të lehtëta do të përfaqësojnëzëvendësime të shëndosha sipas IE * -kt-  ishte bërë * -t- . (unëshoh një problem  këtu,  është

=ftua=ftoni,'ftua'

=< cotonum=, që do të duhet të ishte * -ct - pothuajse menjëherë për të mosu  ngatrruar me

=Keta=(kotonum) "[. n]

=këtë,=këto[m.]".) në grup përfshihet edhe fjala shqipe

= traft r=< traktit -.

Nga ana tjetër kemiedhe fjalën

=derjt='drejtë'

= d (i)rectus =(direktus) dhe

="trajtojn"=(drejton)  një rezultat të ndryshëm por qëpërputhet me dalmatinen e vjetër

=traita traktit -.

Në mënyrë të ngjashmekemi në shqipe "-un-"  dhe"-e-" si reflekset e latines "a" , të cilat përputhen me zhvillimetrumune dhe dalmate. Këto, pra, do të shikojmë prapa në dy shtresakronologjike dhe gjeografike, një në "Ballkan i brendshëm" dhe tjetri"Adriatik bregdetar."

Bari ( Godinjak 13)konsideron  që rumunishtja ka huazua ngashqipja, por shqipja nuk ka praktikisht asnjë në drejtim të kundërt, te gjithakëto forma rumune duhet të jenë të "Restwörter," e  jo "Lehnwörter", por, siReichenkron (më lartë) merr në konsideratë, se, situata e huazimit mund të jetë edhe më e ndërlikuar.

7. Pra,shtrohet  pyetja se,  ku ishin shqiptarët para se të vinin sllavëtnë Ballkan ?

Bari e  diskuton këtë (LS 28-29). Shelievmendon se,  sllavët u takuan  në Shqipëri në kohën romake. Ai tregon  qartë se, territori shqiptar ishte iekspozuar prej sllavëve në Mesjetë, vetëm rajoni qendror kishte mbetur indijshëm  nga toponimet sllave, ndoshtaishte ky një përqendrim i shpejtë nga shqiptarët.

Sipas mendimit tim,kronologjia e sllavëve dhe shqiptarëve në Shqipëri nuk është e sigurt.

Bari ( Hymje 77)konsideron humbjen e intervokalit të shprehur -C- nëgjuhën shqipe si post-sllave, sipas Jokl (NESE 1926:44.37ff.). Kjo shpjegohet me

=Shkinikë=Shkini=(To-shkinikë)= nderhyrje nga gjuha bullgare.

=Skini=

=To-Skini=

=To-Sk-r-i=

=To-Sknija=to=(vo)=(Là)=latine

=Bullgaria=La-B-ria=(La-b-rija)=ndërhyrje permes gjuhês latine.

=LaB-ullga-ria=(-ullga-zhduket)mbetet rrokja latine -ria- -La-;

=La-B-rija=

=Lab'e'rija=La+B+ria=ngaemri;

=Bullgaria=

= Sclavinica=; etimologjia rishfaqet në mënyrë të qartë në mjediset greke si 

=-k-Erite ='në tjetër gjuhë " (greke).

Por edhe këtu mund tëketë pasur një etimologji Latinë së pari në

=Labërija(

=La-Berija=)

=Beria=në jug ka Tosk- r -(

=To-Sk-r-ija=

=Tosknija=

=to-Skinija=(-r=n)

=Sknija= nga intervokali -w - dhe  metateza sllave -la-, por ne mund të parashtrojmi një radhitje për ndodhjen e tyre.

Skok e shef  në

 =Durrës nga

=Durrazzo=

=Dra= <

=Dyrrachium=(por vini re *

=/ DU-/=është e nevojshme ).

Megjithatë, para-serbeduhej  të ketë theksin

= "Dra"=  që në rrokjen e dytë ? Me siguri kjo kaardhur permes pushtimeve Normane kur dihet se,

=Drakar=quheshin anijet e tyre te njohura "wikinge" por thirreshin edhe =

=Drak=dhe nga kjo =Drak= vjenë emri i Durrësit përsllavët që e quajten;

=Draç=nga;

=Draç-ari=

=Drakar=skandinave.

Për më tepër, për tibërë gjërat edhe më të pezmatuara, Cimochowski (. Ling. Posn1960:8.133-145) parashtron për

=Durrësin=diçka tjetër;  në vendë

= Durracion=ai gjen këtu,

=Durakhi,=e ka marrë prej gjuhës ilire nga fjala

=Duraktu=

=Durak- t -u -=(pas * o > a )> *

=Durrës)>*

=Dúrrëc (e)= > Dures,kjo zgjeron  dhe  mpreh llogarinë e referuar më lart nga Çabejt   të këtyre emrave.

Ndoshta kjo du judukej naive të kërkohët aqë thellë në këto zonat e popullsive tëpathyeshme  për  për tu njohur me gjendjen e tyre aqë tefamiliarizuar  të Ballkanit.

Mbi gjendjen e sotme,unë nuk mund të pranojë   nëpergjithësi  njëren nga zgjidhjet e  pezmatuara këtu më-sipër,   as nuk mund ta refuzojë tërësisht  një zgjidhje tjetër  qoftë si egabuar.

Një përmirësim iBarit i paraqitjes së emrit të lumit

=Bojana( LS 29)  parashtruar  nga Tit-Livi :

=Barbanna= me një formë *

=Bar-anna =(vini re se

=Berati=(

=Beligrat=e  ka humbur -g-nëe saj sllave )

=Bar-anna >*

=Borjan ( n)  (me miratime sllave)> *

=Bojana= (në  shqipe, cf.

=Ujë- ='uji'=

Këtu  kemi të gjitha ndryshimet dhe shpjegohen merregulla të njohura, mirëpo nuk ka kronologji të qartë.

Natyrisht se, në çdorast ne nuk mund të dëshmojmi për shqiptarët kurrë se ata nuk i paraprijnësllavët.

8. Ne duhet tëkthehemi tani në pyetjen e mundimshme dhe jo bindëse të ilirëve dhe trakëve,dhe lidhjen e tyre të mundshme me shqipëtarët.

Pa hyrë nëhollësi  në këto argumente- sepse,  më duket permbajtja e tyre  si rrezatim jobindës  dhe vëzhgimet e tij mëtë sigurta të konkordances me asnjë parathënie mbi ato të punimeve  më të hershme - Bari  ( LS 24 dhe gjetkë) anon për një marrëdhënieshqiptare-armene,me trakët si ndërmjetsim .

Më saktësisht, ai dotë parashtroje një vazhdimësi shqiptare-trake   në një anë dhe tjetrenfrigje-armene.

Vini re se kjo ështënjë marrëdhënie mjaft e ndryshme nga ajo e supozuar nga Reichenkron më sipër.

II Russu ( Cercetri delingvistic 1958:3.89-107) gjen ilirishtën të jetë një gjuhë satelite, njashtu si edhe trakishtja, mirëpo pasi që ata kanë një leksik krejt tëndryshme të toponimeve dhe onomastikes, ata nuk janë të njëjtës gjuhë.Ilirishtja do të ishte Romanizua në një datë të afërme në gjuhën shqie, pasi qëkjo mbijetoi si e pavarur, ka shumë të ngjarë të jetë nga trakishtja.

 Por, Russu deklaron, se, problemi ishqipes  ende nuk është zgjidhur.

Rosetti ( Istoria II3 51-63) shqyrton çështjen në përgjithësi.

Të dy fushat siilirishtja dhe  trakishtja ishin të ndarënga vija e lumit Morava-Vardar. Ndërsa, duke pohuar atë që kam marrëparasysh,  konsiderohet se gjuha shqipeështë një dialekt i trakishtës, Rosetti përmend Georgievin (f.53) dhe Barin (f. 54), duke përmendur  aty edhe V. Ivanov  si dhe Hamp për efektinse,  shqiptja nuk është  më as  Sateme  e asCentum  (shih më shumë për këtë më poshtë në lidhjeme ilirët), dhe duke përmendurRussu dhe Cimochowskin si  mbrojtës të një -m- karakteristike përilirishtën (shih më poshtë gjithashtu), ndërsa -. C.de Simone (këtu 1960:65.33) dyshon në këtë të fundit. Një listë e mirë e ekuacioneveleksikore të propozuara për ilirët dhe trakët, poshtë (f. 56-62).

Një konsideratë tëduhur të kësaj liste do të lehtësoje të gjenerojë një ese të mirë,  por  sidihet, ka probleme në të gjitha anët, dhe Rosetti është në thelb te raportevesë gjendjes së bursave si e sheh ai.

Ndërsa mendimi mundtë ndryshojë për çështjet e mësipërme, asnjë nga pozicionet nuk ndryshojnë nëthelb nga qëndrimet e mbajtura gjatë nga një ose një tjetër studiues në këtëfushë.

Kur i kthehemi punëssë fundit të Georgievit shofim se edhe një ushqim  i ri iu është shtuar.

Në studimin e tij Latoponymie ancienne de la  péninsulebalkanique et la Thèse  méditerranéenne (Sofje,1961; = Linguistique balkanique 3.1), ai i përmend shtatë rajonete ndara në tri grupe; Dako-Myziane, Thrakase- Phrygiane. (.Afërsisht, dy të parët ndeshen me Traken e shumë të tjera)

E para e këtyregrupeve është evidentuar nga toponimet në; - deva /-dava/-dova (variantet janë të shpjeguara me kronologjinë)

 dh e -w- , ështëparaardhësi i shqipes dhe ilustron lidhjen e saj nga ndryshimet zërit, shifetnë tablon e mësipërme.

Georgiev parashtronnjë seri të tërë të ndryshimeve fonologjike për këtë gjuhë, të cilat përputhenme zhvillimet e njohura në fonologji e Gjuhës shqipe: * -é-, -o-,-au-, -ei- (> e), -ue-(>-e-),  (> -a-),  (> -ri-),  (> -s- -b-),  (-h-) (> -z-,   -d-), -tt- (> -s-), -s-(>  ) . Kjo është diskutuar në  Toponymie 7-8, si dhe në IssledovanijaPosravitel'no-istoriceskomu jasykosnaniju 145 (Moskë 1958).

Unë nuk jam i sigurtse  e kuptoj atë që është shtruar këtupër * -ei-. dhe *- tt- mesa unë e kuptoj për shqipen.

Kjo para-gjuhë do tëkishte lindur në Daki dhe u përhap në Dardani dheMaqedonin Lindore, dhe që andej poshtë Axhios (Vardar). Georgievpërmend edhe kronologjin  por unë nuk edi se si ai ia ka arritur deri në atë.

Trakia eGeorgievit  është përcaktuar  (f. 9) duke filluar nga lumi;  

=Bria ='qytet',

=Diza= "kalaja",siç është bërë zakon në çështje të tilla, ka Etimologjitë për të gjitha këto.

 Zona e Trakisë nxën rajonin që kufizohet meDetin e Zi, Propontikët, Egjeun, Timokun, Strimonin, dhe lumin Danub. Nëse rregullat fonologjike tëGeorgievit do t' ishin të saktëta, ne jemi ballafaquar me një punë leksikore tëfrikshme, në saje të elementeve të rralla dhe të perthekueshme: Darda- duket edhe si Daco-Mysian dhe si Trake.

Në vijim, tablot tëcilat ne do mund ti përshtatnim në skemën shqiptare,  deklarohën trake ( Issledovanija119-121): -

=Bistas=( Boure-Bista ) '

=pisto=',(per mendimin timfjala është për gjera të "pista" te ndyta, që edhe kjo fjalë është me rrënjë balte-sllave=pisaj, pisati, pisem, =pshurri shqip dialektore..)

= -b-(-o- ') -ur -= (për Burrë ?),

=-zeiz- =,

=-ZIS -= (përi-zi ?),

= -mal -=( për male ?), dhe fjala;

=skiár=Kardendistel (= sh-qer =?)=(tamel/qumshti)?

E përsërisim se,ilirishtja (f. 32-34) perfshinë  Ilirinë,Dalmacinë dhe Pannonin jugore.

Këtu ne gjejmë =Delm=- ( delmë/dele,  por formë ezakonshme është =dele= , dhe ne mund të pyesim veten se a janëgjetur tjera forma të tilla), -ulc - ( -ulk-=ujk.Dako-Mizianët gjoja se  kanë depërtuar nëIliri dhe nga aty në Dalmaci që nga mijëvjeçari parë para krishti. Nga ana tjetër, Venetët dhe keltët zbresin ngaveri-perëndimi duke i dhënë kështu një analisti një gamë të gjerë tëalternativave të mundshme.

Kjo  do të shtjelloje dy konceptet tradicionale tëilirianve: Hirt, Krahe, Bari , Pokorny, Popovi  janë për ( Centum ), kundrejt Kreçmer, Jokl, Ribezzo,Pisani, Mayer ( Satem, me një përbërës të Centum-it).

Në Issledovanija (f.133-137) Georgiev vazhdon të japë hollësi mbi marrëdhëniet e tijDako-Miziane/Shqiptare/Trake, ai ka dy teori, të cilat i shtjellon, por  ne do te ndalemi këtu.

Te Misianët e Azisësë Vogël,  sipas të vetmit mbishkrim tënjohura

=patrizi=  në grek.

=patravi=tregohet se është shqiptare.

=RI=

Një tjetër mbishkrimi gjetur në Bullgari vjen me

=diern-s=, e cila rrjedh nga *

=k w- ersna=  "perëndimor", këtu, me saduket, labiovelar është i palatalizuar dhe spirantizuar, si në gjuhën shqipe.

Kështu pra që shqipjadhe elementet përkatëse të rumunishtës vijnë nga Dako-Mizët; =Athrus=> =Jantra= dhe =Utus= > =Vit= në Bullgarinëveriore tregohet se rajoni nuk ishte thrakas, por Daco-Mysian.

Prova konkrete përpretendimet e mësipërme është tërësisht jashtë kontrollit tim.

V. Pisani, e njohurkjo mirë që ai është kundër  lidhjevekartografike, por ai ka vë në dukje paralelen familiare të gjuhën shqipe dheilire. Në Paideia (1958:12.271) ai tërheq v¨mendjen me njëizoglos për "Maqedoni-Traki" me fjalët për 'emrin':.

Alb =Emen= 

Sllave =Ime=

Baltike =Emnes/ Emmens= 

Kelte =Ainmn=, etj.

Dialekti dorikpoashtu tregonë gërmadha ilire në;

=Enumakratida=,

=Enumantiada=(që të dyja nga Lakonia), dhe përpos tyre Pisani shton në Lakoni edhefjalën 

=Diza=Dhiâ(shqip).

Në Paideia(12,298) ai sjellë nga Lakonia edhe fjalën;

=grifasqai=

=grafein=,me ilirishtën >

=Ri= tëhellenizuar si;

 =Phi=, dhe

=deisa='sterco', e para e vërtetuar në fjalën; 

=deisozos =tek Leonidi i Tarentes, të cilën ai e barazon me shqipen

=dhjes=

=défequer="pastroj"=.

Në shqyrtimin e tijtë Vëllimit I të A. Maire: Die Sprache der Alten Illyrier ( Paideia 1958:13,319-320) Pisani numron disa glosa të ndryshme ilire prej të cilve nuk kaasnjë  shpresë dhënëse me gjuhën shqipe,por e tregojnë vështirësin e konsiderueshme Filologjike:

=pelio=,=pelia= '= Vecchio=,-që ndoshta mund të vihet në lidhje me;

=Plak='=plakush=?

Ne nuk mund t'iaqellojmi  fjalës;

=tritw="Testa" ngjitur me

=tru = 'trurit';

=medo= 'hydromel' nukndodh në shqip (shih më poshtë), ndoshta më interesante është;

=dibri=' qalassa '("senza etnico")=,(tallasa)? e cilaështë sugjeruar në lidhje me fjalën shqipe;

=Det=  por që Pisani mendon ndoshta se ëshëFrigjiane ?

M.Deev,  mendon se, gjuha shqipe është nga trakishtja jo, nga ilirishtja.

R. Gusmani ( Paideia1957:12.164-165) vëren se:

"Ora qui il D.jo ha tenuto calcolo del fatto che ogni lingua è la confluenza di larmishme emolteplici tradizioni linguistiche, jo di un filone Unik, com'egliimplicitamente pensa. " Kështu që, gjuha shqipe ndoshta do të ishte dalurnga një gjuhë e lashtë e Ballkanit =Koine= , por kjo shmangpyetjen  qendrore,  mënyren se si erdhi deri tek kjo "përzierje"?.

Korrespondencailire-shqiptare nga Jokli ( albaner  3a) janë ndoshta më të njohura, disa ngakëto kërkojnë dhe komente:

Straboni (7,314) ;

=Elo Lougeon=:

 =legat= "moçal". Kjomund të jetë  ndoshta*

=llaç=- por mundet t ishte * (shamak)*(kreksi)

=lag= -"lagështi", e cila mundet  të përfaqësoje sigurishtë edhe*

=loug=

=Ludrum= : Tosk;

=Lum='pleh'

=llaç=Tosk

=pler=

Geg =lymfome=, por ka edhe fjalëlatine e greke.